LYS EDEBİYAT DERS NOTU

İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK EDEBİYATI

A) SÖZLÜ EDEBİYAT DÖNEMİ

M.S. 8. yüzyıla kadar Türklerin kullandığı edebiyattır. Bu dönem edebiyatı kulaktan kulağa aktarılarak süregelmiştir. Bu dönemde edebiyatımız birçok dinden etkilenmiştir. Bunlar: Şamanizm, Maniheizm  , Budizm gibi.

Bu dönemin genel özelliklerini sıralarsak :

• Bu dönemin edebiyatı müzik eşliğinde dile getirilmiştir.
• Kullandıkları müzik aleti ise 'kopuz' adı verilen sazdır.
• Ölçüsü milli ölçümüz olan hece ölçüsüdür.
• Nazım birimi dörtlüktür.
• Dönemine göre sade ve duru bir dili vardır.
• Genel olarak yarım kafiye hakimdir.
• Daha çok doğa , aşk , ölüm konuları işlenmiştir.
• Bu döneme yönelik elimizdeki en önemli eser Kaşgarlı Mahmud'un "Divan-ı Lügatit Türk" adlı eseridir.    

→DÖNEMİN ÜRÜNLERİ

1. KOŞUK : " Sığır" denilen sürek avları sırasında söylenen şiirlerdir. Konusu daha çok doğa,aşk,savaş,yiğitliktir. Halk edebiyatında ise bu tür "koşma" adı ile adlandırılır.

2. SAV : Dönemin atasözlerine denilir. Bugün kullandığımız atasözünün ilk biçimi niteliğinde diyebiliriz.

3.DESTAN : Toplumu derinden etkileyen olaylar sonunda halk arasında kendiliğinden oluşan uzun nazım türüdür.

B) YAZILI EDEBİYAT DÖNEMİ

Bu dönemi iki grupta inceleriz. Birincisi Göktürk ikincisi ise Uygur dönemi eserleridir.

1) Göktürk ( Orhun ) Yazıtları :  8. yüzyıla ait bir eserdir. Göktürklerin Türk bütünlüğünü yeniden kurmak için Çinliler ile içte ve dışta yaptıkları savaşı anlatır. Bu abide 38 harften oluşan Göktürk alfabesi ile yazılmıştır. Bunlardan en önemlileri de üç tanedir:
a) Bilge ( Vezir ) Tonyukuk Yazıtı (720-725)  : Vezir Tonyukuk tarafından yazılmıştır. Daha çok Çinliler ile yapılan savaş söz konusudur.

b)Kül Tigin Yazıtı (732): Bilge Kağan tarafından yazılmıştır. Kardeşi Kül Tigin'in ölümü üzerine bu abideyi dikmiştir.

c)Bilge Kağan Yazıtı (735): Bilge Kağan'ın ölümü üzerine yazılmıştır.Daha çok dönemin olaylarından,törelerinden ve Bilge Kağan'ın ulusuna dilediği iyi dileklerden söz eder.

    ⥤Türk adının geçtiği ilk yazılı belgedir. Göktürk abidelerini Prof. Thomsen ve Radloff okumuştur.

2) Uygur Dönemi Eserleri: Göktürk devletini yıkılmasından sonra kurulan Uygur hanlıklarından kalma eserlerdir. Daha çok Buddha ve Mani dininin esaslarını anlatmaktadır. Turfan yöresi etrafında yapılan kazılarda çıkmıştır. Bu kazı sonucu elde edilen bilgilerden birisi de Uygurların kağıda kitap basma tekniğini bildikleridir. Dönemden kalma birçok eser yanında "kökünç"denilen bir tür ilkel tiyatro eserleri de vardır. Uygurlar bu eser 14 harften meydana gelen Uygur harfleri ile yazmıştır.