9.Sınıf Coğrafya Ders Notu, Kayaçlar

a-) İç Püskürük Kayaçlar

İç püskürük kayaçlar, magmanın yerkabuğunun çatlakları arasında ilerleyip yeryüzüne çıkmadan yavaş yavaş soğumasıyla oluşurlar. Soğuma yavaş gerçekleştiği İçin iri kristallidirler. İç püskürük kayaçların bulunduğu alanlarda dış kuvvetlerin üstteki tabakayı aşındırmasıyla bazı yerlerde yüzeye çıkar. İç püskürük kayaçların başlıcaları granit, siyenit, diyorit ve gabrodur. İç püskürük taşlar içinde granit, kendine özgü yerşekilleri oluşturması açısından diğerlerinden farklılık gösterir.

Kütle halindeki granitler fiziksel ve kimyasal ayrışmaya uğradıklarında değişik boyut ve şekillere dönüşerek tor topoğrafyasını oluştururlar. Granitlerin açılması sonucu oluşan ve tor topografyası adı verilen yer şekillerine en güzel örnekler İskoçya'nın kuzeyinde bulunur.

b-)Dış Püskürük Kayaçlar

   Yer kabuğunun kırık ve çatlakları boyunca yeryüzüne ulaşarak soğuyan kayaçlardır. Volkanik Dağ ve tepeler ile bunların çevresindekiaraziler dış püskürük kayaçlardan oluşur. Sıvı halde yeryüzüne ulaşarak çevreye doğru akan lavlar, zamanla soğuyarak kayaçlara dönüşür. Volkanik patlama sırasında oluşan kül yağmurları sonucu belirli yerlerde biriken materyaller de zamanla kayaçları oluşturur. 

Yeryüzündeki yüksek kabartıların önemli bir kısmı püskürük kayaçlardan oluşmaktadır. Volkanik dağlar, bu tür kabartıların başlıca örneğidir. Volkanik faaliyet sırasında çıkan materyallerin üst üste birikmesiyle meydana gelmiştir. Bu tür oluşumların başlıca örnekleri: Etna(Sicilya,İtalya),Hekla(İzlanda),Kilauea(ABD)'dir.

Zaman zaman bloklar şeklinde soğuyan bazalt,andezit ve tüf dış püskürük kayaçların başlıcalarıdır.Volkanik küllerin taşlaşmasıyla oluşan tüf, aşınmaya karşı fazla dirençli olmayan kayaçlardır.Ürgüp ve göreme çevresindeki arazinin önemli bir kısmı tüftür. Bu yörede kar ve yağmur sularının tüfleri aşındırmasıyla kırgıbayır ve peri bacaları gibi ilginç şekilleri oluşturmuştur. 

Peri bacalarının oluşumunda tüfün yanı sıra sert kayaçlarında etkisi vardır.Tüfler üzerinde bulunan ve sert bir yapıya sahip olan dış püskürük kayaçlar yavaş aşındığından ,altlarındaki tüflerin de aşınmasını geciktirir ve zamanla kule biçiminde şekiller meydana gelir. 

Tüfler, kolay işlendiğinden barınaklara dönüştürülmüştür.Nevşehir çevresinde Kapadokya olarak bilinen yerleşim yerleri,tüflerin işlenmesiyle oluşmuştur.